LEEUWARDEN (NL) – De 200 km lange Elfstedentocht op de schaats, georganiseerd door de vereniging De Friesche Elfsteden, bestaat 2 januari 2009 officieel honderd jaar. De eerste georganiseerde schaatstocht vond 2 januari 1909 plaats; de laatste 4 januari 1997. Toen legden bijna 17.000 mensen de 200 km lange route af binnen de gestelde tijd: aankomst voor twaalf uur ’s nachts. Wedstrijdschaatsers doen er bij gunstige weersomstandigheden nog geen zeven uur over; recreatieschaatsers hebben 18 uur de tijd. Sinds 1985 mogen ook vrouwen meedoen. Klasina Seinstra uit Luxwoude won in 1997 bij de dames met een tijd van 7 uur en 49 minuten. Bij de heren was de agrariër Henk Angenent uit Alphen aan den Rijn superieur. Hij had 6 uur en 49 minuten nodig.
Of de Elfstedentocht ooit nog weer kan worden geschaatst, hangt van de klimatologische ontwikkeling af. De Nederlandse winters worden steeds zachter. Meteorologen hebben berekend dat de Elfstedentocht deze eeuw waarschijnlijk zeven keer kan worden gehouden: vier vóór 2040 en tussen 2040 en 2100 drie. Dankzij het bureau voor toerisme Friesland Holland hoeft men niet op drie weken strenge vorst te wachten om de sfeer van weleer te proeven: het organiseert ieder jaar een hele reeks Elfstedentochten. De bekendste is die per fiets. Nieuw zijn de Elfstedentocht per luxe kajuitmotorjacht, sloep en brommobiel. Te voet langs de Friese Elfsteden kan ook. De start en finish van de schaatstocht zijn altijd in Leeuwarden, maar om praktische redenen (parkeren e.d.) beginnen en eindigen toeristische tochten meestal in het midden en zuiden van Friesland.
Elfstedenkruis en oorkonde
Vanaf het jaar 1909 tot heden zijn er in totaal 56.314 zilveren Elfstedenkruisjes uitgereikt. Deze medaille kan alleen verkregen worden door de gehele Elfstedentocht uit te schaatsen binnen de gestelde tijdslimiet. Zij die de tocht met de fiets, auto, motor, brommobiel, te voet, per boot of anders hebben afgelegd in het kader van een Elfsteden-arrangement, krijgen op vertoon van een volle stempelkaart een op naam gestelde oorkonde van het bureau voor toerisme.
Het feit dat Friesland elf steden heeft, is toeval. De stadsrechten werden namelijk in de Middeleeuwen verleend en de steden die na 1500 tot ontwikkeling kwamen, kregen geen stadsrechten meer. In Friesland werden de rechten dus aan de elf bekende steden verleend.
De volgorde van de elf Friese steden die aangedaan worden tijdens de Elfstedentocht op de schaats is:
Leeuwarden (Ljouwert)- Sneek (Snits)
- IJlst (Drylts)
- Sloten (Sleat)
- Stavoren (Starum)
- Hindeloopen (Hylpen)
- Workum (Warkum)
- Bolsward (Boalsert)
- Harlinger (Harns)
- Franeker (Frjentsjer)
- Dokkum (Dokkum)
Uiteindelijk moeten de schaatsers weer in Leeuwarden terugkeren. De finish is op het ijs in de Bonkevaart, parallel aan de Groningerstraatweg ten oosten van Leeuwarden.
Al 400 jaar Elfstedentocht
Wanneer de Elfstedentocht voor het eerst is geschaatst, is niet precies bekend. Maar waarschijnlijk heeft men al in de zestiende eeuw op één dag de Elf Friese steden schaatsend aangedaan. De eerste keer dat de Elfstedentocht op papier wordt genoemd dateert uit het jaar 1749. Namen van rijders zijn pas vanaf 1809 bekend. Waarschijnlijk in 1890 reden de eerste vrouwen de Elfstedentocht uit.
Grondlegger Pim Mulier
Pim Mulier, zoon van een burgemeester in het aan de Elfstedenroute gelegen Witmarsum, is de grondlegger van de georganiseerde Elfstedentocht. De eerste officiële Elfstedentocht dateert van 2 januari 1909. Er deden toen 22 mensen mee. Op 21 december 1890 schaatste Mulier voor het eerst langs de Friese Elfsteden in een tijd van 12 uur en 55 minuten. De Heerenvener Jeen van den Berg deed er in 1954 7 uur en 35 minuten over. Akkerbouwer Henk Angenent, de winnaar van 1997, legde de afstand in 6 uur en 49 minuten af.
Internationale bekendheid
Na de barre Elfstedentocht van 1963 heeft men 22 jaar moeten wachten op een nieuwe Elfstedentocht. Maar in 1985 en 1986 was het weer zo ver. Beide werden gewonnen door de veeboer Evert van Benthem uit Sint Jansklooster. In 1986 heeft kroonprins Willem-Alexander incognito onder de naam Alex van Buuren de route geschaatst. Koningin Beatrix, die in 1985 en 1986 aanwezig was, verwelkomde haar zoon bij de finish. De recente Elfstedentochten brachten een gigantisch mediaspektakel teweeg, waardoor de schaatstocht tot in China en Japan bekendheid geniet.
De tocht van 4 Januari 1997
Op vier januari 1997 werd de vijftiende en voorlopig laatste officiële Elfstedentocht geschaatst. Daaraan deden 16.688 schaatsers mee: 16.387 toerrijders, waarvan 11.526 finishten, en 301 wedstrijdrijders, waarvan 122 binnen de tijd de eindstreep haalden. De wedstrijd bij de heren werd gewonnen door Henk Angenent en bij de dames door Klasina Seinstra.